Scenariusze zajęć opracowałam na potrzeby obozu wypoczynkowego w Cichem w czasie wakacji letnich w 2003r. Zostały zatwierdzone przez komendantów obozu. Zajęcia przeprowadziłam w kilkunastu różnych grupach wiekowych podczas dwóch turnusów. Przeprowadzona ewaluacja wykazała, że cieszyły się dużym zainteresowaniem dzieci i młodzieży. Scenariusze zajęć profilaktycznych na obozie wypoczynkowym w Cichem. Tematyka zajęć:
- Poznajmy się. Ustalenie zasad współpracy.
- Jak zachowujemy się w sytuacjach konfliktowych.
- Rozwiązywanie konfliktów.
- Asertywność. Czy umiem odmawiać?
- Uczymy się odmawiać. Podsumowanie zajęć.
Spotkanie 1 Temat 1: Poznajmy się. Ustalenie zasad współpracy. Cel: zapoznanie się, integracja grupy, zawarcie kontraktu z grupą. Materiały: wiersz „Kaczka- dziwaczka” lub opowiadanie „Robot”, Plansza „Kontrakt” do wypełnienia. Przebieg zajęć:
- Powitanie uczestników:
Nazywam się E. Rojek i będę prowadzić z wami 5 spotkań godzinnych. Podczas tych zajęć będziemy bawić się i rozmawiać o tym :
- co lubicie robić, co dla was ważne,
- co cieszy, smuci lub złości w różnych sytuacjach,
- jak się czujecie,
- jak lepiej poznać siebie i innych.
Będziemy siedzieć w kręgu, rysować, odgrywać scenki, bawić się.
- „Imię i gest”- zabawa integrująca.
- „Węzeł gordyjski”- ćwiczenie rozluźniające.
- Stworzenie sytuacji problemowej wprowadzającej w tematykę norm grupowych, np.
- odczytanie wiersza „Kaczka- dziwaczka”,
- opowiadania „Robot” o kraju, w którym nie obowiązują żadne reguły.„Wyobraźcie sobie kraj, w którym nie obowiązują żadne reguły. Wyobraźcie sobie, jak wyglądałoby tam życie(mogą na chwilę zamknąć oczy).
Robot z tego kraju( o imieniu Nicpoń) z tego kraju nagle pojawia się w naszym mieście( wsi). Zaczyna chodzić do naszej szkoły. Jednak nie zna on naszych zasad i nie przestrzega ich. Dlatego zdarzają się różne dziwne sytuacje, np.:
- Przybysz chce grać w piłkę z kolegami. Bierze ją, ale nie ma zamiaru podać innym. Co się będzie działo? Czego trzeba nauczyć przybysza?
- Chce przejść przez ulicę.
Jest czerwone światło, jadą samochody. On mimo to wkracza na jezdnię. Co się stanie? Czego musimy nauczyć przybysza?
- Jest głodny. Idzie do sklepu(w którym pracuje twoja mama) i bierze produkty wychodząc bez zapłaty. Co się stanie? Czego trzeba go nauczyć?
- Idzie do twojego domu i oświadcza, że od dzisiaj będzie mieszkał w twoim pokoju. Wkłada twoje ubrania, brudzi je i niszczy. Trzy godziny siedzi w łazience i zostawia tam bałagan( syf). O trzeciej w nocy włącza bardzo głośną muzykę i nie daje spać. Co będziecie czuli ? Jak się zachowacie?
- Widzi w ogródku sąsiada piękne kwiaty. Chce je koniecznie zerwać. Czy pozwolicie mu na to? Jak mu to wytłumaczycie?
- Zobaczył przed domem rower nieznanego chłopca i chce nim jeździć. Czy może go wziąć? Czego nauczycie przybysza?
- Rozmowa o tym, jak wyglądałoby nasze życie, gdyby każdy zachowywał się tak, jak „robot” lub „kaczka- dziwaczka”
- Ustalenie zasad zachowania, które ułatwią pracę w grupach i zapisanie „Kontraktu” na dużym arkuszu papieru, np.:
- Słuchamy się nawzajem.
- Zawsze mówi tylko jedna osoba- reszta słucha.
- Każdy ma prawo do swoich poglądów
- Nie krytykujemy.v Mówimy o sobie „ja”
- Mówimy po imieniu.
- Nie dokuczamy sobie, nie jesteśmy złośliwi.
- Szanujemy się wzajemnie.
- Każdy sprząta po sobie.
Umieszczenie „Kontraktu” na widocznym miejscu.
- „Wszyscy, którzy”- zabawa ruchowa.
- „Ambasador”- pantomimiczna zabawa dwóch grup w odgadywanie tytułów filmów. Ambasador odgrywa hasło dla swojej grupy, która zgaduje.
- Rundka w kręgu na zakończenie zajęć- każdy dzieli się nastrojem, w jakim aktualnie się znajduje, swoimi emocjami- Co ci się na zajęciach najbardziej podobało?
- „Iskierka”- wyciszenie grupy poprzez przekazanie uścisku dłoni każdej kolejnej osobie stojącej w kole
Spotkanie 2 Temat 2: Jak zachowujemy się w sytuacjach konfliktowych. Cel: poznanie sposobów zachowania w sytuacjach konfliktowych. Materiały: rysunki zwierząt( struś, byk, sowa), arkusze „Style zachowania w sytuacjach konfliktowych”, koc, plansza „Miękki i twardy styl negocjacji”, karty: „Ola i Krysia”, „Michał i Paweł”, „Adam i Monika”. Przebieg zajęć:
- Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
- „Rekin” - zabawa i jej podsumowanie:
- „Jak czułeś się w roli rekina, a jak będąc ofiarą?”
- Podzielenie uczestników na 3 grupy i rozdanie po jednym rysunku zwierząt(strusia, byka, sowy ). Każda grupa odpowiada na pytanie:
- „Jakie cechy ma to zwierzę?”
- „Jak by się zachowało w kontakcie z innymi zwierzętami?”(10 min)
- Każda grupa przygotowuje w/g scenariusza scenkę sytuacji konfliktowej(w domu, w szkole, na ulicy itp. ),w której główny bohater zachowa się w taki sposób, w jaki zachowałoby się wylosowane przez nich zwierzę.
Grupy otrzymują opis stylu zachowania jego zwierzęcia z arkusza „Style zachowań w sytuacji konfliktowej”.
- Członkowie grup grają scenkę sytuacyjną.
- Każda grupa opracowuje odpowiedzi na pytanie:
- Jakie są dobre, a jakie złe strony tych sposobów rozwiązywania sytuacji konfliktowych?
- Rundka w kręgu na zakończenie zajęć.
- „Iskierka”.
Spotkanie 3(gimnazjum) Temat 3: Rozwiązywanie konfliktów. Cel: nauczenie się kolejnych etapów rozwiązywania konfliktów. Materiały: papier pakowy, arkusze A i B „Kroki rozwiązywania konfliktów”, plansza „O czym trzeba pamiętać przy rozwiązywaniu konfliktów”, plansza „Skutki konfliktów”, problemy. Przebieg zajęć:
- Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
- „Ślepe samochody”- zabawa w trójkach. Podsumowaniem jest rundka:
- „Jak czułeś się w roli kierowcy, a jak w roli samochodu?”
- Stworzenie sytuacji konfliktowej.
- Sytuację przedstawia prowadzący: „Podczas wakacji Alicja(14lat ) wyjechała z domu do swoich przyjaciół poznanych w czasie obozu zimowego, chociaż rodzice nie zgodzili się na ten wyjazd.”
- Dwie osoby(ochotnicy przygotowani wcześniej) odczytują z kartek co myślą i czują przedstawiane przez nich osoby-
- Alicja
- Rodzice(ojciec lub matka)
- Prowadzący mówi: „Wyobraźcie sobie, że Alicja wraca z wakacji i zastaje w domu jedno z rodziców. Jak może zachować się ojciec/matka, a jak Alicja?”
- Para ochotników gra swoją wersję konfliktu
- Omówienie scenki z uwzględnieniem poniższych pytań :
- Czy bohaterowie konfliktu słuchali siebie ?
- Co pomogłoby rozwiązać ten konflikt?
- Czego potrzebowałyby obie osoby, aby były zadowolone z rozwiązania?
- Jakie style rozwiązywania konfliktu zastosowały obie strony?
- Rozwiązanie konfliktu.
- Podzielenie uczniów na 2 równe grupy, które będą reprezentowały stanowisko i stronę:
I. –matki(ojca ), II. –Alicji.
- Każda grupa otrzymuje arkusze A i B „Kroki rozwiązywania konfliktów.”
- Prowadzący wywiesza też planszę „O czym trzeba pamiętać przy rozwiązywaniu konfliktów”
- Uczestnicy w grupach wypełniają arkusz B korzystając z opisu kolejnych kroków rozwiązywania konfliktów z arkusza A. Biorą pod uwagę wskazówki z planszy.
- Dwaj przedstawiciele grup reprezentujący strony konfliktu wychodzą na środek, odczytują i porównują treści arkuszy B. Próbują znaleźć wspólne rozwiązanie konfliktu.
- Omówienie ćwiczenia i wspólne wyciągnięcie wniosków
- Rundka w kręgu na zakończenie zajęć.
- „Iskierka”.
Spotkanie 3 (szkoła podstawowa ) Temat 3: Etapy rozwiązywania konfliktów. Cel: Uczniowie potrafią rozpoznać konflikt, znają sposoby rozwiązywania konfliktów, potrafią w praktyce rozwiązać konflikt. Materiały: plansza „Etapy rozwiązywania konfliktów”, orzechy włoskie, duży arkusz papieru, przybory do pisania, magnetofon, kaseta (pł. CD) z dowolną muzyką, zestaw problemów do rozwiązania w parach, „Co się składa na konflikt”. Przebieg zajęć:
- Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
- „Zwierzątka”- uczestnicy siedząc w kręgu kolejno prezentują siebie pantomimicznie jako zwierzę, z którym się utorzsamiają.
- Ćwiczenie w parach z orzechami włoskimi
- Zastanawiają się(1min ) co można z nim zrobić tak, aby w równym stopniu byli zadowoleni.
- Prowadzący pyta, które pary porozumiały się, a które nie i co spowodowało brak porozumienia.
- Uczestnicy( w tych samych parach) prowadzą rozmowę zakładając, że jeden z nich chce zjeść orzech, a drugi- wykonać z łupinki łódeczkę.
-
- Mówią, jaki wpływ na przebieg dyskusji miała świadomość intencji rozmówcy.
- Burza mózgów-uczestnicy mówią z czym im się kojarzy słowo „konflikt”.
- Prowadzący zapisuje skojarzenia na dużym arkuszu papieru, np.: spór, ostra dyskusja, itp.
- Prowadzący podaje precyzyjne znaczenie pojęcia:
KONFLIKT- niezgodność, sprzeczność interesów, poglądów; kolizja, spór, zatarg.
- Zabawa relaksacyjna „Idą słonie po betonie...” Po tej zabawie rozmowa- „Który dotyk był przyjemny, a który niemiły?
- Rozwiązanie konfliktu- praca w grupie:
- Uczestnicy poznają etapy rozwiązywania konfliktów w/g planszy.
- Dzieci omawiają sytuację problemową:
- „Dwóch kolegów postanawia razem udać się do kina. Ponieważ nie mogą się porozumieć w kwestii wyboru („Harry Potter” czy „Dwie wieże”?) ,dochodzi między nimi do konfliktu.
- Wspólne rozwiązywanie konfliktu etapami w/g przykładu(patrz:aneks)
- Ćwiczenia w parach.
Uczniowie sami ustalają, jaki problem wspólnie rozwiążą lub otrzymują gotowy zestaw problemów.
- Omawiają problemy odwołując się do czterech etapów rozwiązywania konfliktów.
- Prowadzący pomaga dzieciom w ustaleniu optymalnych rozwiązań.
- Uczestnicy parami omawiają przebieg pracy w grupach:
- „O jakich problemach dyskutowali?”
- „Czy zdołali się porozumieć?”
- „Co uniemożliwiło im porozumienie się?”
- Rundka w kręgu na zakończenie zajęć, np.:
- Każdy uczestnik kończy zdanie : „Na dzisiejszych zajęciach zaskoczyło mnie(było dla mnie trudne)...
- „Iskierka”.
Spotkanie 4 (kl. I- III ) Temat 4 : Czy umiem odmawiać?(asertywność ) Cel : Uświadomienie sobie sobie przez dzieci, że w niektórych sytuacjach warto jest umieć odmawiać i będą się uczyły, jak to się robi. Materiały: plansze do wypisania listy sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych, listy osób, do których można się zwrócić o pomoc, lista zwrotów, których używają dzieci, a które są skuteczne. Przebieg zajęć:
- Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
- „Pasażerowie statku”- zabawa rozluźniająca, rozwijająca uwagę i refleks.
- Rozmowa w kręgu. Prowadzący prosi, aby dzieci ze swojego doświadczenia powiedziały o swoich sytuacjach, w których ktoś namawiał jedo zrobienia czegoś, a on chciały odmówić. Jednym mogło się to udać, a innym- nie(przykłady- patrz aneks).
- Dzieci mówią:
- jak zachowały się w tych sytuacjach,
- czy uważają, że dobrze poradzili sobie, czy nie,
- czego mogłyby się nauczyć, aby lepiej sobie poradzić.
- Każdą scenkę odgrywają i omawiają pod kątem tego, czy to był dobry(skuteczny )sposób poradzenia sobie z tą sytuacją.
- Wspólne sporządzenie listy sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
- Wykonanie listy osób, do których można zwrócić się o pomoc(np.: rodzice, starszy brat siostra, pedagog ).
- Jak odmawiać?
- Rozmowa o sytuacjach, w których można odmawiać, czyli powiedzieć do kogoś „NIE”.
- Dzieci wymieniają wszystkie takie sytuacje, w których można tak mówić i które przychodzą im do głowy.
- Dlaczego powinniśmy czasami odmówić?v Czasami, gdy ulegniemy namowom, może to nam przynieść szkodę, przykrości, złe konsekwencje.
- Dlatego mamy prawo dla własnego dobra odmówić w takim przypadku.
- Jak odmawiać skutecznie?(aby dał spokój)
Wypisujemy zwroty dotyczące wcześniej omawianych sytuacji na planszy (patrz: aneks),np.:
- „Nie, nie zrobię tego.”
- Prowadzący wyjaśnia zasady odmawiania. Wywiesza planszę „PAMIĘTAJ!”
- Odgrywanie scenek, w których odmawiają, np.:
- Kolega namawia mnie do wybicia okna w szkole.(parz: aneks)
- Rundka w kręgu na zakończenie zajęć.
- „Iskierka”
Spotkanie 4(szkoła podstawowa. i gimnazjum .) Temat 4 : Namawianie- powody namawiania. Cel: uczenie się jak rozpoznać namawianie, jego różne sposoby i powody namawiania. Materiały: arkusze papieru pakowego, mazaki(markery), kartki ksero, długopisy, kredki lub pisaki. Przebieg zajęć:
- Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
- „Lampa Alladyna” - poszerzenie wiedzy na temat potrzeb swoich bliskich(rodziny, przyjaciół ), które uczestnicy wypisują lub rysują, aby Dzin je spełnił(mogą być anonimowe).
- Do czego ludzie namawiają?- burza mózgów i zapisywanie na planszy, np.:
- do pójścia na wagary, (patrz: aneks)
Prowadzący proponuje, aby każdą odpowiedź w zależności od skutków oznaczyć jednym ze znaków:
- „+”, „- ” lub „0”.
- Scenki- uczestnicy dzielą się na 3 grupy.
- Każda grupa przygotowuje scenkę sytuacyjną:
I- z domu, II- ze szkoły, III- między rówieśnikami, np.:
- Bracia namawiają siostrę, aby dołożyła swoje kieszonkowe na zakup wspólnego namiotu(gry komputerowej ),
- Nauczyciel namawia ucznia , żeby wziął udział w olimpiadzie przedmiotowej(konkursie ),
- Koleżanki namawiają jedną z nich, żeby przefarbowała włosy tak , jak one (lub nosiła takie buty, jak one ).
Osoby namawiane mają długo się opierać, a namawiające używać różnych sposobów!
- Omawianie każdej scenki po jej zakończeniu
- Wymienienie i wypisanie na planszy różnych sposobów, które zostały użyte w celu nakłonienia.
- A jakich sposobów używacie najczęściej wy wobec innych i wobec których ulegacie?- pyta prowadzący.
- Dopisujemy te sposoby do listy.
- Praca w grupach.
- Podział na małe grupy, z których każda ma wypisać jak najwięcej powodów, dla których ludzie namawiają innych do zrobienia czegoś.
- Po zakończeniu pracy odczytują jej wyniki, które wypisujemy na dużej planszy, np.:
- Bo nie chcą być osamotnieni w tym co robią,(patrz: aneks )
- Uczestnicy podają ze swojego życia przykłady nacisku:
- pozytywnego,
- negatywnego, jaki ktoś na nich wywierał i
- Jakie były tego konsekwencje.
- Rundka w kręgu na zakończenie zajęć.
- „Iskierka”.
Spotkanie 5(sp. i gim.) Temat 5: Uczymy się odmawiać. Asertywność czyli sztuka bycia sobą. Cel: Ćwiczenie umiejętności odmawiania. Materiały: kilka arkuszy papieru pakowego, mazaki, arkusz „Scenki odmawiania”. Przebieg zajęć:
- Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
- „Lustro”- zabawa integrująca. Uczestnicy dobierają się w pary i dzielą na osoby A i B. Osoba A wykonuje różne gesty i miny, a osoba B odzwierciedla wszystkie czynności. Potem zamiana ról.
- Rozmowa.
- Prowadzący wyjaśnia uczestnikom, że dziś będą zajmować się sytuacjami, w których ktoś ich namawia do czegoś, co było dla nich niebezpieczne, lub im nie odpowiadało.
- Niech przypomną sobie takie sytuacje.
- Uczestnicy dobierają się w trójki.
Niech przypomną sobie, co zazwyczaj mówią inni, gdy chcą ich namówić do robienia czegoś, czego oni zrobić nie chcą.
- Każda grupa podaje (wypisuje na kartce) kilka zwrotów, które służą namawianiu.
- Wspólnie sporządzają listę tych zwrotów na planszy i odczytują, np.:
- To jest dobre, poczujesz się świetnie.
- Scenki. Tworzymy 6 kilkuosobowych grup. Każda zajmuje się jedną sytuacją z arkusza ze scenkami (patrz aneks).
- Zadaniem grup jest wymyślenie dialogów dla:
- „namawiaczy”,
- osób namawiających.
- Namawiający są zdecydowani w namawianiu, szukają różnych sposobów. Zwroty mogą brać z opracowanej listy.Ø Odmawiający szukają różnych sposobów odmawiania, wypisują różne zwroty.
- Uczestnicy grają scenki.
- Po zagraniu każda scenka jest omawiana.
- Na przygotowanym arkuszu wypisują:
- Sposób odmawiania, jaki został zastosowany (II lista ).
- Zwroty odmawiające, jakich użyli (I lista).(patrz: aneks)
- Omówienie obu list.
- Jeżeli niektórym osobom nie uda się odmówić, należy porozmawiać, dlaczego tak się stało.
- Ćwiczenie” „Baba Jaga czaruje”.
Jedna osoba (Baba J.) ma za zadanie zaczarować przez dotknięcie innych uczestników zabawy. Kogo złapie, ten staje nieruchomo i krzyczy, aż dotknie ją ktoś inny i odczaruje.
- Rundka w kręgu na zakończeniezajęć.
- „Iskierka”.
Spotkanie 5 (kl. I- III ) Temat 5: Asertywność czyli sztuka bycia sobą. Ćwiczenie umiejętności odmawiania. Cel: nauczenie umiejętności odmawiania w niektórych sytuacjach. Materiały: zestaw tematów- scenek odmawiania, kartki, długopisy. Przebieg zajęć:
- Krąg. Rundka dotycząca aktualnego samopoczucia.
- „Rób tak, nie rób tak”- zabawa rozluźniająca, ćwicząca spostrzegawczość.
- Ćwiczenie umiejętności asertywnego admawiania.
- Prowadzący informuje dzieci, że celem zajęć jest ćwiczenie umiejętności odmawiania innym, gdy jesteśmy przekonani, że tak powinniśmy postąpić- stanowczo, ale tak, aby nie okazać ludziom agresji.
- Odgrywanie scenek, w których dzieci (ochotnicy ) prezentują modelową odmowę asertywną, np.:
- Kolega prosi cię, żebyś poszedł z nim do kina (grać w piłkę). Ty obiecałeś spędzić to popołudnie z rodziną( odwiedzić chorą babcię)
- Dyskusja nad tym, czy zachowanie było asertywne i ustalenie asertywnego zachowania się w tej sytuacji:
- „Nie, dziękuję, mam inne plany na dzisiejsze popołudnie”.
- Uczniowie dobierają się (odliczanie ) w trójki A, B, C.
Wykonują zadania:
- Osoba A- namawia (usilnie ).
- Osoba B- odmawia (stanowczo).
- Osoba C- obserwuje i komentuje.
Osoba A namawia do:
- Zjedzenia piątego ciastka.
- Zjedzenia lodów (choć jestem chora )
- Wypicia wódki.
- Zatańczenia (a bolą mnie nogi)
- Zaciągnięcia się „trawką”, lub wąchania kleju.
- Wagarów.
- Kradzieży pieniędzy (lub atrakcyjnego „towaru”)
Osoba B spokojnie, ale stanowczo odmawia:
- Nie, dziękuję, nie mam ochoty na... Lub
- Nie, nie zjem ciastka.
- Nie, nie zjem lodów.
- Nie, nie wypiję wódki.
- Nie, nie będę tańczyć.
- Nie, nie zapalę papierosa (nie wezmę „trawki”).
- Nie, nie pójdę na wagary.
- Nie, nie będę kradł.
Po odegraniu scenki osoby A i B mówią o swoich odczuciach, a komentator komentuje ich zachowanie zwracając uwagę na kwestie:
- Czy zachowanie uczestników było agresywne lub uległe?
- Jak osoba A reagowała na kolejne odpowiedzi osoby B?
- W jakim stopniu skuteczna była odmowa?
- Uczniowie powtarzają scenki (zamieniają się rolami ) tak, aby każdy wystąpił w każdej roli.
- „Lubię cię za...”- zachęcanie do pozytywnego myślenia i mówienia o innych. Wzmacnianie poczucia własnej wartości.
- Uczniowie podpisują kartki własnym imieniem i nazwiskiem, np.: Jarek Kowalski Lubię cię za:
ü ......................... ü ......................... ü .........................
- Przekazują kartki zgodnie z ruchem wskazówek zegara, a koledzy wypisują. Po zakończeniu rundki kartki wracają do właścicieli.
- Dzieci odczytują zapiski – ochotnicy na forum.
- Rundka w kręgu na zakończenie.
Każdy kończy: „Na dzisiejszych zajęciach...”
- „Iskierka”.
Bibliografia:
- Lubczyńska E.: Integracja klasy, w: Poradnik wychowawcy, cz. G. 2.2, Wyd. Raabe, Warszawa 2000.
- Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Kołodziejczyk T.: Spójrz inaczej. Program zajęć wychowawczo- profilaktycznych., Wydawnictwo ATE s. c., Starachowice 1998.
- Sawicka K., Socjoterapia, Warszawa 1999.
- Chomoczyńska M., Pankowska D., Polubić szkołę, Warszawa 1995.
Opracowała Ewa Rojek |